Το ΣτΕ απέρριψε τα αιτήματα του ΜέΡΑ25 και σωματείων για τα δικαιώματα του ανθρώπου για ακύρωση της απαγόρευσης των συγκεντρώσεων εν όψει της επετείου της 17ης Νοεμβρίου-Η συνταγματολόγος Λίνα Παπαδοπούλου σχολιάζει στο kedenews
Της Βίκυς Καλοφωτιά
Για λόγους που σχετίζονται με το δημόσιο συμφέρον και πρωτίστως με την προστασία της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο διασποράς του Covid-19 το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ), με τη διαδικασία της προσωρινής διαταγής, απέρριψε διά της προέδρου του Μαίρης Σαρπ τα αιτήματα που υπέβαλαν το ΜέΡΑ25 και ο Γιάνης Βαρουφάκης, σωματεία για τα δικαιώματα του ανθρώπου και απλοί πολίτες, ζητώντας την ακύρωση της απαγόρευσης των συγκεντρώσεων εν όψει της επετείου της 17ης Νοεμβρίου.
Ειδικότερα, λόγω των έκτακτων συνθηκών, το Ανώτατο Δικαστήριο οδηγήθηκε σε νομιμοποίηση των μέτρων με τα οποία απαγορεύονται σε όλη την επικράτεια οι δημόσιες υπαίθριες συναθροίσεις στις οποίες συμμετέχουν τέσσερα ή περισσότερα άτομα, από τις 06.00 της 15ης Νοεμβρίου έως και τις 21.00 της 18ης Νοεμβρίου 2020. Τα εν λόγω μέτρα έχουν προκαλέσει πολιτική αντιπαράθεση, ενώ συνταγματολόγοι, νομικοί επιστήμονες και σύσσωμος ο δικηγορικός κόσμος έχουν ταχθεί υπέρ της αντισυνταγματικότητας της απαγόρευσης των συγκεντρώσεων.
Υπενθυμίζεται ότι το θέμα των απαγορεύσεων προσέλαβε διαστάσεις με την ανακοίνωση της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων, που τάχθηκε υπέρ της αντισυνταγματικότητας, ζητώντας την ανάκληση της απαγορευτικής διαταγής του αρχηγού της Ελληνικής Αστυνομίας και αντιδρώντας στο γενικό της απαγόρευσης των συγκεντρώσεων σε όλη τη χώρα και κατά το προαναφερθέν χρονικό διάστημα.
Ωστόσο, δύο μέλη της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων, ο Δημήτριος Φούκας και η Ελευθερία Κώνστα, με ξεχωριστή ανακοίνωσή τους έκαναν λόγο «για καταρράκωση της Ενώσεως Δικαστών και για εκτροπή από τον ρόλο της», ενώ σημείωσαν πως με την ανακοίνωση της πλειονότητας «η Ένωση μετέχει στην πολιτική διαμάχη, και μάλιστα με ρόλο ηγετικό».
Το kedenews.gr επικοινώνησε με την αναπληρώτρια καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ, Λίνα Παπαδοπούλου, ζητώντας της να σχολιάσει την παραπάνω απόφαση του ΣτΕ.
«Οι περιορισμοί στα δικαιώματα διακρίνονται στους γενικούς, εκείνους δηλαδή που αφορούν όλα τα δικαιώματα, ακόμη και τα καταγραφόμενα ως “απόλυτα” στο συνταγματικό κείμενο, δηλαδή ως “ανεπιφύλακτα”, και τους ειδικούς περιορισμούς που αναφέρονται στο ίδιο το άρθρο που κατοχυρώνει το δικαίωμα.
Το δικαίωμα του συνέρχεσθαι, δηλαδή των συναθροίσεων, κατοχυρώνεται στο άρθρο 11 Σ. Η δε παρ. 2 εδ. β’ του ίδιου άρθρου προβλέπει ότι “οι υπαίθριες συναθροίσεις μπορούν να απαγορευτούν με αιτιολογημένη απόφαση της αστυνομικής αρχής, γενικά, αν εξαιτίας τους επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια, σε ορισμένη δε περιοχή, αν απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής, όπως ο νόμος ορίζει”. Επιτρέπεται, δηλαδή, κατά ρητή πρόβλεψη του Συντάγματος, καλώς ή κακώς, όχι απλώς ο περιορισμός, π.χ., των συμμετεχόντων ατόμων, της περιοχής ή άλλων χαρακτηριστικών της συνάθροισης, αλλά ακόμη και η απαγόρευση, και η δη η γενική, σε όλη τη χώρα, αλλά πάντως για περιορισμένο χρονικό διάστημα, συνδεόμενο με κάποιον σοβαρό λόγο και εφόσον γίνεται σεβαστή η αρχή της αναλογικότητας.
Τα σχετικά πρέπει να τα ορίζει νόμος, συμπληρώνει το Σύνταγμα. Ως προς την απαραίτητη αυτή νομική βάση, ερίζεται αν ο εφαρμοστέος εν προκειμένω νόμος είναι ο νόμος 4703/2020 ή η σχετική διάταξη της Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου της 20.03.2020, που κυρώθηκε με τον νόμο 4683/2020. Στο άρθρο 68 παρ. 2 της προαναφερθείσας ΠΝΠ ορίζεται ότι:
“για επιτακτικούς λόγους αντιμετώπισης σοβαρού κινδύνου δημόσιας υγείας, που συνίστανται στη μείωση του κινδύνου διασποράς του κορονοϊού Covid-19, είναι δυνατόν, με απόφαση του αρχηγού της Ελληνικής Αστυνομίας μετά από γνώμη της Εθνικής Επιτροπής Προστασίας της Δημόσιας Υγείας έναντι του κορονοϊού Covid-19, να επιβάλλεται, για το απολύτως αναγκαίο χρονικό διάστημα, σε όλη την επικράτεια ή σε ορισμένη μόνο περιοχή, απαγόρευση δημόσιων υπαίθριων συναθροίσεων, στις οποίες συμμετέχει ένας ελάχιστος αριθμός ατόμων […]”.
Είναι παραπάνω από προφανές ότι, παρότι μεταγενέστερος ο γενικός νόμος περί συναθροίσεων, υποχωρεί έναντι της ειδικής συγκυρίας της πανδημίας, οπότε η σχετική με τις συναθροίσεις διάταξη του νόμου με τον οποίο κυρώθηκε η ΠΝΠ υπερισχύει και εφαρμόζεται εν προκειμένω ως ειδικότερος (lex specialis). Ευτυχώς, οι περιοριστικοί όροι για τις συναθροίσεις αυτού του κυρωτικού της ΠΝΠ νόμου δεν αποτυπώθηκαν στον γενικό, που προβλέπει ευρύτερες δικαιοκρατικές εγγυήσεις και που θα ισχύει όταν οι επιδημιολογικές συνθήκες δεν είναι πλέον καθοριστικές της συγκυρίας όπως τώρα.
Εν προκειμένω, δεν πρόκειται βέβαια για αναστολή, δεδομένου ότι η απαγόρευση είναι ρητά περιορισμένης διάρκειας, ενώ η αναστολή του άρθρου 48 είναι πολύ ευρύτερη, απλώνεται δυνητικά και σε πολλά άλλα δικαιώματα και δικαιοκρατικές εγγυήσεις, επιβάλλεται δε έως και 15 ημέρες και με ενεργοποίηση εξαιρετικών δικαστηρίων.
Πρόκειται όμως για απαγόρευση με αιτιολογία τον περιορισμό περαιτέρω εξάπλωσης της πανδημίας. Εγείρεται το ερώτημα αν είναι έκφανση της δημόσιας ασφάλειας η υγειονομική ασφάλεια. Η άποψη ότι η τελευταία δεν είναι έκφανση της πρώτης έρχεται σε αντίθεση όχι μόνον στη γλωσσική, τελεολογική και συστηματική ερμηνεία του άρθρου, αλλά και στην κοινή λογική. Θα σήμαινε ότι αν έπεφταν κλασικές βόμβες, θα μπορούσε να απαγορευτεί η συνάθροιση, όχι όμως αν έπεφταν χημικές. Η δημόσια υγεία αποτελεί λοιπόν αυτονοήτως ειδικότερη έκφανση της δημόσιας ασφάλειας, η δε υγεία καθενός ξεχωριστά συστατικό της πρώτης, όπως η ασφάλεια καθενός συστατικό της δεύτερης.
Η γνώμη της Εθνικής Επιτροπής Προστασίας της Δημόσιας Υγείας καλύπτει εδώ την ανάγκη αιτιολόγησης της απαγόρευσης για το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Και γι’ αυτόν τον λόγο η γνώμη αυτή, η οποία στηρίζεται, αλλά δεν ταυτίζεται με την ημερήσια έκθεση επιτήρησης Covid-19 (04/11/2020), πρέπει να είναι προσβάσιμη, τουλάχιστον ως προς τα στοιχεία που αφορούν τις συναθροίσεις σε υπαίθριους χώρους. Το ότι η ΚΥΑ που εκδόθηκε βάσει της γνώμης αυτής δεν περιλαμβάνει την απαγόρευση των συναθροίσεων είναι αδιάφορο και αυτονόητο, εφόσον η κυβέρνηση δεν έχει ως προς αυτό το ζήτημα αρμοδιότητα κατά το Σύνταγμα.
Από τα δεδομένα της κοινής πείρας, ωστόσο, η αιτιολογία που εμπεριέχεται στην ίδια την πράξη (ΦΕΚ 5046/14.11.2020), η οποία επικαλείται “τους επιτακτικούς λόγους αντιμετώπισης σοβαρού κινδύνου δημόσιας υγείας, που συνίστανται στον σοβαρό κίνδυνο διασποράς του κορονοϊού Covid-19” είναι επαρκής, εν όψει και των συνεχώς επικαιροποιούμενων στοιχείων για τους θανάτους και τους ασθενείς στις ΜΕΘ λόγω του Covid-19.
Απομένει ο έλεγχος με βάση την αρχή της αναλογικότητας. Αν, δηλαδή, το μέτρο της απαγόρευσης είναι όχι απλώς κατάλληλο, αλλά και αναγκαίο. Μήπως, δηλαδή, αντί να καταφύγει στην απαγόρευση, η Αστυνομία θα μπορούσε να λάβει περιοριστικά μέτρα, επιτρέποντας δηλαδή καταρχήν τις συναθροίσεις, αλλά με μεγαλύτερο αριθμό συμμετεχόντων. Κατά την κοινή πείρα, θα μπορούσε ο αριθμός αυτός να οριστεί όχι μεγαλύτερος των 20-25 ατόμων σε κάθε δήμο, σε στατική ή πάντως σε περιορισμένο χώρο συνάθροιση (και όχι πορεία, η οποία δυσχεραίνει την τήρηση των απαραίτητων αποστάσεων). Ο περιορισμός αυτός δεν θα ήταν ο ειδικώς προβλεπόμενος στο άρθρο 11 Σ, που αφορά σε απαγόρευση, αλλά γενικός περιορισμός με βάση την προστασία άλλων συνταγματικών δικαιωμάτων, εν προκειμένω της υγείας. Εξάλλου, και ο αριθμός των τεσσάρων ατόμων που επέτρεψε η Αστυνομία εισάγει μια ρήξη της γενικής απαγόρευσης, έστω και ελάχιστη».
